کد مطلب:211153 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:117
جابر بن حیان شیمی شناس
علت اینكه جابر بن حیان را اولین شیمی شناس مسلمانان قرار داده اند این است كه او چندین كتاب تصنیف نموده، از متقدمین انتقاد نموده و از اشتباهات آنان تصحیح به عمل آورده است او آثاری از خود به جای گذاشته كه هم امروز مورد استفاده می باشند. و الا دكتر جوزف هیرس تجربیات و اكتشافات حضرت امام جعفرصادق علیه السلام را به مدح و ستایش بسیار در كتاب خود به نام «تاریخ طب عربی» چاپ پاریس بیان كرده است. متأسفانه دانشمندان اروپا نخواستند كه ذكری از حكمای اسلام به زبان آورند. حتی آنان سعی كردند كه شخصیت جابر بن حیان را هم از انظار مخفی كنند بلكه محو سازند پروفسور براون می نگارد:
«در قرون وسطی كتابهای لاتین را كه اهل اروپا به جابر منسوب كرده اند اكثر آنها را محققین اروپا نگاشته اند و فقط برای استفاده و مقبولیت كتابهای خود را به نام جابر ابن حیان منسوب كردند.»
این امر به براون منحصر نیست بیشتری از خاورشناسان اروپائی چیزهای عجیب و غریبی درباره جابر گفته اند. بعضی گمان می كنند كه جابر در عهد هارون الرشید یك شیمی شناس معروف در بغداد بوده است بعضی بیشتر آثار او را مصنفات حكماء قرن سیزدهم قرار داده اند. درباره كتابی كه در زبان لاتینی وجود دارد و از فلزات و خواص و افعال آن بحث می كند و به جابر منسوب است اهل اروپا ادعا می كنند كه در 1100 مسیحی نگاشته شده است قبلا درباره ی آثار جابر كه در زبان عربی موجود می باشد این نظریه را ساخته بودند كه كتابهای مزبور بعد از عصر جابر به منظور تبلیغات فرقه اسماعیلیه نگاشته شده است.
[ صفحه 341]
این عادت اهالی اروپا كه آنان اكتشافات و اختراعات و نظریات حكمای مصر و یونان عرب ایران و هند را به پرروئی كامل به طرف خود منسوب می كنند اكنون برای همه روشن شده است.
آنان هاروی Harvey را محقق دوره دمویه قرار داده اند و در نتیجه ظلم شدیدی بر جالینوس روا داشتند كشیشی كه از مقاله (احدی عشر فی العین) در خانقاهی نشسته ترجمه كرده است به كمال بی انصافی خواسته است كه اسم مصنف آن را مخفی نگاهدارد. همین رویه را آنان درباره ی جابر به عمل آورده اند جای حیرت است كه مصنفین اروپا تصانیف وقیع خود را به اسم جابر منسوب كرده اند و اسم خود را مخفی نموده اند چطور قبول خواهند كرد در حقیقت مانند كتابهای دیگر علمی كتابهای جابر نیز از عربی به لاتین ترجمه شده اند. اهالی مغرب زمین كتابهای مزبور را در نتیجه بی معرفتی خود به اسم Gaber منسوب كرده اند (كه در اصل همان جابر است) با وجود این همه تعصب اهل مغرب از جابر ابن حیان بی حد و نهایت تعظیم می كنند. پرفسور براون موسیو گستامان ولی و كلیه مستشرقین و مورخین جابر ابن حیان را قهرمان علم شیمی و یا موجد آن قرار می دهند. هاسمائیر دوسارتن، دارای این نظریه می باشند كه جابر شیمی شناسی ممتاز بوده است. كسانی كه از راه عدل و انصاف منحرف نشده اند اعتراف می كنند كه جابر ابن حیان كیمیا را به طرز علمی مرتب و مدون نمود.
جابر كشته جات و تیزاب های مختلف و نمكهای معدنی را اختراع كرد. او وسائل تصعید و ترشیح و تبخیر و تقطیر را ساخت. او معلوم كرد كه چگونه ماده الكل را از شراب جدا می كنند. همچنین او معلوم كرد كه سم الفار و انطیمونیم را به چه طریق از مركباتش علیحده كند. می گویند كه جابر ابن حیان در حدود یك هزار جلد كتاب در كیمیا نوشته است.
آثاری كه به دست رسیده سرمایه علم كیمیا و علم طبیعی محسوب می شوند و همیشه مورد احترام دانشمندان علوم طبیعی بوده اند. از قول ابن ابی اصیبعه معلوم می شود كه محمد ابن زكریاء رازی طبیب معروف كتابهای جابر را این قدر دوست داشت كه یكی از آنها را در رشته نظم در آورده بود. جابر نه تنها در تجزیه عناصر بی نظیر بوده بلكه در علم هیئت و نجوم هم متبحر بوده است. او نه تنها اسرار و رموز مواد ارضی را شناخته بود بلكه اسرار و مكنونات باطنی و سماوی را از پرده خفا بیرون آورده بود. از این لحاظ او در مقابل شیمی شناسان
[ صفحه 342]
جدید بیشتر شایسته احترام و تقدیر است. برای استفاده از آثار جاویدان جابر ابن حیان كه یك دریای بیكران بوده لازم است كه عالم علوم طبیعی نه فقط از اهمیت مواد ظاهری اطلاع داشته باشد بلكه بایستی به اهمیت عالم باطنی نیز پی برده باشد.
هر هوسناكی نه داند جام و سندان باختن
به طور نمونه نخب جابری رساله الاسقطس تفسیر كتاب الاسقطس، كتاب التجرید، كتاب الایضاح، كتاب الرحمة، كتاب النور، كتاب الملك، كتاب بیان الفوائد و غیره آثاری است كه به عالم مافوق الطبیعی مربوط است و در حقیقت دارای مسائل دقیق و مهمترین نكات فن بوده كه سهم زیادی از آنها هم امروز از فهم و ادراك علما و دانشمندان بالاتر است. كتابی است از جابر كه دارای فرمولهای مربوط می باشد و جلدكی در آخر كتاب خود به نام «البدر المنیر فی ما یتعلق بالشمس و القمر من التدبیر» نقل كرده است.
از كتابهای زائد الوصف جابر مقدار زیادی توسط میرزا محمد ملك لكتاب در بمبئی چاپ گردیده و لذا بسیار شگفت آور است كه پرفسور براؤن با وجود داشتن هرگونه تسهیلات نتوانست بیش از یك كتاب جابر را مطالعه كند و آن هم فقط یك جزوه جابر كه «پرتهبلوت» در كتاب معروف خود به نام تاریخ شیمی نقل كرد و در زبان فرانسوی آن را ترجمه كرد. او جابر ابن حیان را مخترع عمل تقطیر و عمل تبخیر می داند. همچنین او را اولین كس می داند كه مركیورس كلورائید و تیزابها مانند تیزاب شوره تیزاب نمك و تیزاب گوگرد را تهیه كرد همچنین او این موضوع را ثابت كرد كه عمل احتراق وزن اجسام را كاهش نمی دهد بلكه می افزاید. كار حل كردن طلا و ماء الملوك هم او انجام داد.
عبدالرحمن بدوی در كتاب الالحاد فی الاسلام می نویسد این اصل را جابر انتخاب كرده و منحصر به اوست مسابقه تاریخی در علوم و فنون نداشته آنگاه از نوشته های پول گرادس خلاصه می كند چنین می نویسد:
«زحمات جابر در معارف اسلام و جهان بزرگترین گامی است كه در قرون وسطی برای پایه گذاری علوم طبیعی بر مبنای اصولی كه بر كمیت و مقدار استوار است برداشته شده است و این جز همان هدف علمای طبیعی امروز نمی باشد - از اینجا عظمت و نبوغ دانشمندی مانند جابر نمایان می گردد زیرا تا اكنون به خوبی می بینیم كه فعالیت عمده دانشمندان در رشته های مختلف معروف جایگزین كردن كمیت به جای كیفیت می گردد.
[ صفحه 343]
درك این اصل مهم توسط جابر كافی است كه تاریخ علوم جدید و قدیم او را در صف اول قرار دهد.»
قانون «پریودیك» مندلیف نابغه علم شیمی كاملا مبین صحت این اصل است چه تغییرات كمی باعث تغییرات كیفی در اتم ها است و تفاوت عناصر مختلف جز تفاوتی در كمیت نمی باشد.
نكته دیگر كه بیشتر مایه اعجاب است و عده ای از دانشمندان بدان اشاره كرده اند آن است كه جابر و ابوریحان بیرونی خاصیت رادیو آكتیو اجسام را به طور مبهمی درك كرده بودند و جابر مدعی است كه این راز طبیعی در تمام فعالیت های طبیعی مؤثر است جابر هم چنان رابطه ماده را با جهان درك كرده و برای «باطن» آن اهمیت بیشتری قائل شده بود و به «ظاهر» چندان اهمیت نمی داد.
«در قرون وسطی كتابهای لاتین را كه اهل اروپا به جابر منسوب كرده اند اكثر آنها را محققین اروپا نگاشته اند و فقط برای استفاده و مقبولیت كتابهای خود را به نام جابر ابن حیان منسوب كردند.»
این امر به براون منحصر نیست بیشتری از خاورشناسان اروپائی چیزهای عجیب و غریبی درباره جابر گفته اند. بعضی گمان می كنند كه جابر در عهد هارون الرشید یك شیمی شناس معروف در بغداد بوده است بعضی بیشتر آثار او را مصنفات حكماء قرن سیزدهم قرار داده اند. درباره كتابی كه در زبان لاتینی وجود دارد و از فلزات و خواص و افعال آن بحث می كند و به جابر منسوب است اهل اروپا ادعا می كنند كه در 1100 مسیحی نگاشته شده است قبلا درباره ی آثار جابر كه در زبان عربی موجود می باشد این نظریه را ساخته بودند كه كتابهای مزبور بعد از عصر جابر به منظور تبلیغات فرقه اسماعیلیه نگاشته شده است.
[ صفحه 341]
این عادت اهالی اروپا كه آنان اكتشافات و اختراعات و نظریات حكمای مصر و یونان عرب ایران و هند را به پرروئی كامل به طرف خود منسوب می كنند اكنون برای همه روشن شده است.
آنان هاروی Harvey را محقق دوره دمویه قرار داده اند و در نتیجه ظلم شدیدی بر جالینوس روا داشتند كشیشی كه از مقاله (احدی عشر فی العین) در خانقاهی نشسته ترجمه كرده است به كمال بی انصافی خواسته است كه اسم مصنف آن را مخفی نگاهدارد. همین رویه را آنان درباره ی جابر به عمل آورده اند جای حیرت است كه مصنفین اروپا تصانیف وقیع خود را به اسم جابر منسوب كرده اند و اسم خود را مخفی نموده اند چطور قبول خواهند كرد در حقیقت مانند كتابهای دیگر علمی كتابهای جابر نیز از عربی به لاتین ترجمه شده اند. اهالی مغرب زمین كتابهای مزبور را در نتیجه بی معرفتی خود به اسم Gaber منسوب كرده اند (كه در اصل همان جابر است) با وجود این همه تعصب اهل مغرب از جابر ابن حیان بی حد و نهایت تعظیم می كنند. پرفسور براون موسیو گستامان ولی و كلیه مستشرقین و مورخین جابر ابن حیان را قهرمان علم شیمی و یا موجد آن قرار می دهند. هاسمائیر دوسارتن، دارای این نظریه می باشند كه جابر شیمی شناسی ممتاز بوده است. كسانی كه از راه عدل و انصاف منحرف نشده اند اعتراف می كنند كه جابر ابن حیان كیمیا را به طرز علمی مرتب و مدون نمود.
جابر كشته جات و تیزاب های مختلف و نمكهای معدنی را اختراع كرد. او وسائل تصعید و ترشیح و تبخیر و تقطیر را ساخت. او معلوم كرد كه چگونه ماده الكل را از شراب جدا می كنند. همچنین او معلوم كرد كه سم الفار و انطیمونیم را به چه طریق از مركباتش علیحده كند. می گویند كه جابر ابن حیان در حدود یك هزار جلد كتاب در كیمیا نوشته است.
آثاری كه به دست رسیده سرمایه علم كیمیا و علم طبیعی محسوب می شوند و همیشه مورد احترام دانشمندان علوم طبیعی بوده اند. از قول ابن ابی اصیبعه معلوم می شود كه محمد ابن زكریاء رازی طبیب معروف كتابهای جابر را این قدر دوست داشت كه یكی از آنها را در رشته نظم در آورده بود. جابر نه تنها در تجزیه عناصر بی نظیر بوده بلكه در علم هیئت و نجوم هم متبحر بوده است. او نه تنها اسرار و رموز مواد ارضی را شناخته بود بلكه اسرار و مكنونات باطنی و سماوی را از پرده خفا بیرون آورده بود. از این لحاظ او در مقابل شیمی شناسان
[ صفحه 342]
جدید بیشتر شایسته احترام و تقدیر است. برای استفاده از آثار جاویدان جابر ابن حیان كه یك دریای بیكران بوده لازم است كه عالم علوم طبیعی نه فقط از اهمیت مواد ظاهری اطلاع داشته باشد بلكه بایستی به اهمیت عالم باطنی نیز پی برده باشد.
هر هوسناكی نه داند جام و سندان باختن
به طور نمونه نخب جابری رساله الاسقطس تفسیر كتاب الاسقطس، كتاب التجرید، كتاب الایضاح، كتاب الرحمة، كتاب النور، كتاب الملك، كتاب بیان الفوائد و غیره آثاری است كه به عالم مافوق الطبیعی مربوط است و در حقیقت دارای مسائل دقیق و مهمترین نكات فن بوده كه سهم زیادی از آنها هم امروز از فهم و ادراك علما و دانشمندان بالاتر است. كتابی است از جابر كه دارای فرمولهای مربوط می باشد و جلدكی در آخر كتاب خود به نام «البدر المنیر فی ما یتعلق بالشمس و القمر من التدبیر» نقل كرده است.
از كتابهای زائد الوصف جابر مقدار زیادی توسط میرزا محمد ملك لكتاب در بمبئی چاپ گردیده و لذا بسیار شگفت آور است كه پرفسور براؤن با وجود داشتن هرگونه تسهیلات نتوانست بیش از یك كتاب جابر را مطالعه كند و آن هم فقط یك جزوه جابر كه «پرتهبلوت» در كتاب معروف خود به نام تاریخ شیمی نقل كرد و در زبان فرانسوی آن را ترجمه كرد. او جابر ابن حیان را مخترع عمل تقطیر و عمل تبخیر می داند. همچنین او را اولین كس می داند كه مركیورس كلورائید و تیزابها مانند تیزاب شوره تیزاب نمك و تیزاب گوگرد را تهیه كرد همچنین او این موضوع را ثابت كرد كه عمل احتراق وزن اجسام را كاهش نمی دهد بلكه می افزاید. كار حل كردن طلا و ماء الملوك هم او انجام داد.
عبدالرحمن بدوی در كتاب الالحاد فی الاسلام می نویسد این اصل را جابر انتخاب كرده و منحصر به اوست مسابقه تاریخی در علوم و فنون نداشته آنگاه از نوشته های پول گرادس خلاصه می كند چنین می نویسد:
«زحمات جابر در معارف اسلام و جهان بزرگترین گامی است كه در قرون وسطی برای پایه گذاری علوم طبیعی بر مبنای اصولی كه بر كمیت و مقدار استوار است برداشته شده است و این جز همان هدف علمای طبیعی امروز نمی باشد - از اینجا عظمت و نبوغ دانشمندی مانند جابر نمایان می گردد زیرا تا اكنون به خوبی می بینیم كه فعالیت عمده دانشمندان در رشته های مختلف معروف جایگزین كردن كمیت به جای كیفیت می گردد.
[ صفحه 343]
درك این اصل مهم توسط جابر كافی است كه تاریخ علوم جدید و قدیم او را در صف اول قرار دهد.»
قانون «پریودیك» مندلیف نابغه علم شیمی كاملا مبین صحت این اصل است چه تغییرات كمی باعث تغییرات كیفی در اتم ها است و تفاوت عناصر مختلف جز تفاوتی در كمیت نمی باشد.
نكته دیگر كه بیشتر مایه اعجاب است و عده ای از دانشمندان بدان اشاره كرده اند آن است كه جابر و ابوریحان بیرونی خاصیت رادیو آكتیو اجسام را به طور مبهمی درك كرده بودند و جابر مدعی است كه این راز طبیعی در تمام فعالیت های طبیعی مؤثر است جابر هم چنان رابطه ماده را با جهان درك كرده و برای «باطن» آن اهمیت بیشتری قائل شده بود و به «ظاهر» چندان اهمیت نمی داد.